Enerji Koridorunda Stratejik Bir Aktör: Jeopolitik Teoriler Bağlaminda Türkiye’nin Jeopolitik Konumunun Analizi
Anahtar Kelimeler:
Enerji Güvenliği, Jeopolitik, Jeopolitik Teoriler, Stratejik Enerji KoridorlarıÖzet
Avrupa, Asya ve Orta Doğu’nun kesişim noktasında yer alan Türkiye, Hazar, Orta Doğu ve Rusya gibi tedarikçi bölgelerden Avrupa’daki büyük tüketici pazarlara enerji kaynaklarının taşınmasında stratejik bir konuma sahiptir. Bu çalışma, Türkiye’nin küresel enerji siyasetindeki jeopolitik rolünü klasik ve çağdaş jeopolitik teoriler çerçevesinde analiz etmektedir. Mackinder’ın Kalpgâh Teorisi, Spykman’ın Kıyı Kuşak Teorisi, Mahan’ın Deniz Hakimiyeti Doktrini, Seversky’nin Hava Hakimiyeti Teorisi, Huntington’ın Medeniyetler Çatışması, Fukuyama’nın Tarihin Sonu ve Brzezinski’nin Büyük Satranç Tahtası stratejisi gibi kuramsal çerçevelerden yararlanarak, Türkiye’nin enerji politikasının çok boyutlu bir jeopolitik yapı tarafından şekillendirildiğini öne sürmektedir. Çalışma, Türkiye’nin enerji stratejisini kuramsal-tarihsel bir bağlamda incelemek için klasik ve çağdaş jeopolitik teorilere dayanan nitel bir içerik analizi yöntemi kullanmaktadır. Klasik jeopolitik teoriler, coğrafi determinizm ve askerî kapasitelere odaklanırken; çağdaş yaklaşımlar ideolojik eğilimler, medeniyet temelli kimlikler ve yumuşak güç unsurlarına dikkat çekmektedir. Bu kuramsal perspektifler çerçevesinde değerlendirildiğinde, Türkiye’nin TANAP, BTC ve TurkStream gibi projelere katılımı, ülkenin yalnızca bir enerji geçiş ülkesi olmadığını, aynı zamanda bölgesel düzeyde bir enerji merkezi olma yönündeki artan stratejik hedeflerini yansıtmaktadır. Araştırma, Türkiye’nin enerji güvenliğindeki jeopolitik öneminin; coğrafi konumu, altyapı yatırımları, bölgesel diplomasisi ve askerî modernizasyonu gibi çok katmanlı faktörlerin birleşiminden kaynaklandığı sonucuna varmaktadır. Dolayısıyla, Türkiye’nin enerji siyaseti bağlamındaki stratejik pozisyonunu anlamak, yalnızca mekânsal avantajlarla sınırlı olmayan; coğrafya, uluslararası ilişkiler ve enerji ekonomisini bütünleştiren disiplinlerarası bir bakış açısını gerekli kılmaktadır.
Referanslar
Acer, Y. (2020). Doğu Akdeniz’de Yunanistan-Mısır deniz sınırı antlaşması ve Türkiye. Adalet Dergisi, (65), 13-26.
Agnew, J. (2003). Geopolitics: Re-Visioning World Politics. London: Routledge.
Akkaya, H. (2009). Çatışan medeniyetler: Samuel Phillips Huntington. In M. S. Palabıyık (Ed.), Batıda jeopolitik düşünce (pp. 181–200). Ankara: Orion.
APERC. (2007). A quest for energy security in the 21st century. Japan: APERC.
Arı, T. (2004). Irak, İran ve ABD: Önleyici savaş, petrol ve hegemonya. İstanbul: Alfa Yayınları.
Ateş, O. (2024). Tarihin sonunu 30 yıl geçe. Çankırı Karatekin Üniversitesi Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi, 12(1), 105-120. https://doi.org/10.57115/karefad.1450458
Barkut, B. (2009). Tarihin sonunda jeopolitik. In M. S. Palabıyık (Ed.), Batıda jeopolitik düşünce (pp. 201–216). Ankara: Orion.
Bilgin, M. (2009). Geopolitics of European natural gas demand: Supplies from Russia, the Caspian and the Middle East. Energy Policy, 37(11), 4482–4492. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2009.05.070
Bilgin, M. (2010). Energy and Türkiye’s foreign policy: State strategy, regional cooperation and private sector involvement. Turkish Policy, 9(2), 81–92.
Bilgin, P. (2019). Regional Security in the Middle East: A critical perspective. London: Routledge.
Brzezinski, Z. (1997). The grand chessboard: American primacy and its geostrategic imperatives. New York: Basic Books.
Buzan, B. & Hansen, L. (2009). The evolution of international security studies. Cambridge: Cambridge University Press.
Çakmak, C. & Öztürk, A. (2011). Jeopolitik, Soğuk Savaş sonrası Avrasya ve uluslararası ilişkiler teorileri. In H. Çomak (Ed.), Dünya jeopolitiğinde Türkiye (pp. 215–229). İstanbul: Hiperlink.
Çelikpala, M. (2014). Enerji güvenliği: NATO’nun yeni tehdit algısı. Uluslararası İlişkiler, 10(40), 75–99. https://doi.org/10.33458/uidergisi.553370
Çelikpala, M. & Erşen, E. (2019). Türkiye and changing energy geopolitics of Eurasia. Energy Policy, 128, 584–592. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2019.01.036
Cherp, A. & Jewell, J. (2011). The three perspectives on energy security: Intellectual history, disciplinary roots and the potential for integration. Current Opinion in Environmental Sustainability, 3(4), September. https://doi.org/10.1016/j.cosust.2011.07.001
Cherp, A. & Jewell, J. (2014). The concept of energy security: Beyond the four As. Energy Policy, 75, October. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2014.09.005
Cooley, A. & Nexon, D. (2020). Exit from hegemony: The unraveling of the American global order. Oxford: Oxford University Press.
Dalby, S. (1998). Geopolitics and global security: Culture, identity, and the ‘pogo syndrome’. In S. Dalby & Gearoid Tuathail (Eds.), Rethinking Geopolitics, (pp.219–237). London: Routledge.
Dalby, S. (2002). Environmental security. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Defay, A. (2005). Jeopolitik. İ. Yerguz (çev.). Ankara: Dost Yayınevi.
Deudney, D. (1997). Geopolitics and change. In M. Doyle & G. J. Ikenberry (Eds.), New thinking in international relations theory (pp. 91–123). Boulder: Westview.
Dodds, K. (2019). Geopolitics: A very short introduction. Oxford: Oxford University Press.
Drolet, J. F. & Williams, M. C. (2021). The radical right and the end of politics: On post-truth and the challenge of ideological politics. London: Routledge.
Flint, C. & Taylor, P. J. (2011). Political geography: World-economy, nation-state and locality. London: Routledge.
Fukuyama, F. (1989). The end of history?. National Interest, 16, 3–18.
Gülmez, S. B. (2009). Denizlerin jeopolitiği: Alfred Thayer Mahan. In M. S. Palabıyık (Ed.), Batıda jeopolitik düşünce (pp. 21–34). Ankara: Orion.
Gürbüz, K. (2023). Fukuyama’nın tarihin sonu liberal demokrasi iddiası ve liberalizme giden yolda devlet inşası. Universal Journal of History and Culture, 5(2), 178-198. https://doi.org/10.52613/ujhc.1344722
Hatipoğlu, E. (2019). Enerji güvenliği. Güvenlik Yazıları Serisi, 44. https://doi.org/10.13140/RG.2.2.30702.56643
Howard, M. (1994). The world according to Henry: From Metternich to Me. Foreign Affairs, 73(3), 132–140. https://doi.org/10.2307/20046663
Huntington, S. P. (1996). The clash of civilizations and remaking of world order. New York: Simon and Schuster.
İlhan, S. (1985). Jeopolitik ve tarihle ilişkileri. Belleten Dergisi, 49(195), 607-624. https://doi.org/10.37879/ttkbelleten.998444
Inayatullah, N. & Blaney, D. L. (2004). International relations and the problem of difference. London: Routledge.
International Energy Agency. (2020). Energy security. https://www.iea.org/topics/energy-security (accessed January 11, 2024).
İşcan, İ. H. (2004). Uluslararası ilişkilerde klasik jeopolitik teoriler ve çağdaş yansımaları. Uluslararası İlişkiler, 1(2), 47–79.
Kanat, S., & Gürdal, T. (2022). Doğu akdeniz’de deniz yetki alanı uyuşmazlığı ve Türkiye-Libya mutabakatı. Hakkari Review, 6(2), 25-45. https://doi.org/10.31457/hr.1141257
Karabulut, B. (2005). Strateji-jeostrateji-jeopolitik. Ankara: Platin Yayınları.
Karagöl, E. T. & Kaya, S. (2014). Energy supply security and the Southern Gas Corridor (SGC). İstanbul: Seta Yayınları.
Klare, M. T. (2001). Resource wars: The new landscape of global conflict. New York: Owl Books.
Larsson, R. L. (2008). Energikontroll: Kreml, Gazprom och rysk energipolitik. Stockholm: FOI Swedish Defence Research Agency.
MacKay, J. & LaRoche, C.D. (2017). The conduct of history in International Relations: rethinking philosophy of history in IR theory. International Theory. 9(2), 203-236. https://doi.org/10.1017/S175297191700001X
Mackinder, H. J. (1904). The geographical pivot of history. The Geographical Journal, 23(4), 421–437. https://doi.org/10.2307/1775498
Mackinder, H. J. (1942). Democratic ideals and reality. Washington: NDU Press.
Mackinder, H. J. (1943). The round world and the winning of the peace. Foreign Affairs, 21(4), 595–605.
Mahan, A. T. (1890). The influence of sea power upon history: 1660–1783. Boston: Little, Brown & Company.
Mamdani, M. (2005). Good Muslim, bad Muslim: America, the Cold War, and the roots of terror. Easton: Harmony.
Mayborn, W. (2014). The pivot to Asia: The persistent logics of geopolitics and the rise of China. Journal of Military and Strategic Studies, 15(4), 76-101.
Montbrial, T. de. (2013). Action and reaction in the world system: The dynamics of economic and political power. Vancouver: UBC Press.
Mütercimler, E. (2000). 21. Yüzyıl ve Türkiye. İstanbul: Güncel Yayıncılık.
Neocleous, M. (2013). War power, police power. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Öniş, Z. & Yilmaz, Ş. (2009). Between Europeanization and Euro‐Asianism: Foreign policy activism in Turkey during the AKP era. Turkish Studies, 10(1), 7–24. https://doi.org/10.1080/14683840802648562
Oral, M. & Özdemir, Ü. (2017). Küresel enerji jeopolitiğinde Türkiye: Fırsatlar ve riskler. Journal of History Culture and Art Research, 6(4), 948–959. http://dx.doi.org/10.7596/taksad.v6i4.1054
Özey, R. (2017). Mackinder’ın Heartland teorisinin düşündürdükleri. Marmara Coğrafya Dergisi, (35), 95–100. https://doi.org/10.14781/mcd.291163
Özkaya, S. Y. (2004). Yenilenebilir enerji kaynakları. Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi, (14), 15–21. https://www.mfa.gov.tr/yenilenebilir-enerji-kaynaklari.tr.mfa
Said, E. W. (2001). Orientalism. New York: Penguin Books.
Sandıklı, A. (2011). Jeopolitik teoriler ve Türkiye. In H. Çomak (Ed.), Dünya jeopolitiğinde Türkiye (pp. 345–370). İstanbul: Hiperlink.
Sen, A. (2006). Identity and violence: The illusion of destiny. New York: W.W. Norton & Company.
Seversky, A. P. (1942). Victory through air power. New York: Simon and Schuster.
Sovacool, B. K. & Mukherjee, I. (2011). Conceptualizing and measuring energy security: A synthesized approach. Energy, 36(8), 5343–5355. https://doi.org/10.1016/j.energy.2011.06.043
Spykman, N. & Nicholl, H. R. (1944). The geography of the peace. New York: Harcourt, Brace.
Taşkesen, S. (2009). Dünyanın kalbini arayan adam: Halford John Mackinder. In M. S. Palabıyık (Ed.), Batıda jeopolitik düşünce (pp. 55–76). Ankara: Orion.
Tuathail, G.Ó. (1996). Critical Geopolitics. London: Routledge.
Türkiye Tribune. (2024). The blue homeland doctrine: Türkiye's naval strategy. (October 23), https://www.Türkiyetribune.com/tr/the-blue-homeland-doctrine-Türkiyes-naval-strategy/ (accessed February 17, 2025).
Ulaş, B. (2011). Jeopolitik: Türkiye’nin milli güvenliği ve Avrupa Birliği üyelik süreci. İstanbul: Başlık Yayın Grubu.
Venier, P. (2004). The geographical pivot of history and early twentieth century geographical culture. The Geographical Journal, 170(4), 330–336. https://doi.org/10.1111/j.0016-7398.2004.00134.x
World Bank Group. (2005). Energy security issues. Washington, DC: World Bank.
World Economic Forum & CERA. (2006). The new energy security paradigm. http://www.zonaeletrica.com.br/downloads/energy.pdf (accessed January 18, 2024).
Yapp, M. E. & Dewdney, J. J. (2021). Türkiye. Encyclopedia Britannica. Retrieved February 10, 2021, from https://www.britannica.com/place/Türkiye (accessed January 5, 2025).
Yergin, D. (2006). Ensuring energy security. Foreign Affairs, 85(2), 69-82. https://doi.org/10.2307/20031912
Yergin, D. (2009). The epic quest for oil, money & power. New York: Simon & Schuster.
Yergin, D. (2011). The quest: energy, security, and the remaking of the modern world. New York: Penguin Press.
Yıldızoğlu, E. (2017). Emperyalizm ve jeopolitik: Kısa bir tarihsel teorik giriş. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Yılmaz, S. & Kalkan, D. K. (2017). Enerji güvenliği kavramı: 1973 Petrol Krizi ışığında bir tartışma. Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmaları Dergisi, 1(3), 169–199.
Yücel, F. B. (1994). Enerji Ekonomisi. Ankara: Akay Ofset Matbaacılık.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Seniyye Kalyoncuoğlu
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Malumat’ta yayımlanan tüm makaleler, Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası (CC BY 4.0) lisansı kapsamında lisanslanmaktadır. Bu lisans, kullanıcıların ilgili çalışmaları paylaşmasına, çoğaltmasına, dağıtmasına, uyarlamasınave ticari ya da ticari olmayan amaçlarla kullanmasına izin verir.
Bu özgürlükler, aşağıdaki koşullar yerine getirildiği sürece geçerlidir:
- Atıf: Eserin orijinal yazar(lar)ına uygun şekilde atıf yapılmalı, lisans bağlantısı sunulmalı ve eğer eserde bir değişiklik yapılmışsa bu açıkça belirtilmelidir.
- Sınırlama yoktur: Lisans koşulları dahilindeki haklar, yasal veya teknolojik yollarla başkalarının kullanımına engel olacak şekilde sınırlandırılamaz.
Bu lisans kapsamında yayımlanan makaleler, bilimsel bilginin açık erişimle yayılmasını ve yeniden kullanımını teşvik eder. Lisans hakkında ayrıntılı bilgiye https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.tr adresinden ulaşabilirsiniz.
