Dijitalleşen Emek Süreçlerinde Z Kuşağı: Özel Sektör Deneyimlerine Dayalı Fenomenolojik Bir Çalışma
Anahtar Kelimeler:
Z Kuşağı, Dijital Emek, Fenomenoloji, Uzaktan Çalışma, Dijital Kapitalizm, İş Yaşam DengesiÖzet
Gerçekleştirilen bu nitel çalışma, Z Kuşağı üyelerinin Türkiye’de özel sektör bağlamlarında dijital emek deneyimlerini nasıl yaşadıklarını araştırmakta ve sıklıkla bu dijital yerliler kuşağının incelikli gerçekliklerini göz ardı eden mevcut literatürdeki önemli bir boşluğu ele almaktadır. Dijital çalışanların kuşaksal özelliklerine odaklanan araştırma, Z Kuşağı çalışanlarının dijitalleşme ile şekillenen emek koşullarını nasıl yorumladıklarını, içselleştirdiklerini ve bu koşullara nasıl yanıt verdiklerini anlamayı amaçlamaktadır. Bu genç profesyonellerin esneklik, özerklik ve teknolojiye bağımlılık gibi unsurları, akışkan ve çoğu zaman güvencesiz iş ortamlarında nasıl müzakere ettiklerine özel bir önem verilmiştir. Dijital kapitalizm altında emeğin yapısal dönüşümüne bağlı olarak, bu araştırma esneklik, teknolojik entegrasyon ve maddi olmayan emeğin Z Kuşağı çalışanları için profesyonel yaşamı nasıl yeniden tanımladığını irdelemektedir. Çalışma, fenomenolojik ve eleştirel kuramsal bir çerçeveye, özellikle Marksist emek kuramına dayanmaktadır. Veriler, yaşları 20–29 arasında değişen ve serbest çalışan tasarımcılar, içerik üreticileri ve platform temelli “gig” çalışanları gibi çeşitli dijital ya da hibrit rollerde aktif olarak çalışan 20 katılımcı ile yapılan yarı yapılandırılmış çevrim içi görüşmeler yoluyla toplanmıştır. Görüşmeler birebir şekilde yazıya aktarılmış ve Braun ve Clarke’ın altı aşamalı tematik analiz yöntemiyle, MaxQda Pro 2024 yazılımı kullanılarak analiz edilmiştir. Bu süreç sonucunda toplamda 5 ana tema (Emek, Dijital Emeğin Olumlu Yönleri, Dijital Emeğin Dezavantajları, Dijital Emeğin Gündelik Yaşama Katkıları, Dijital Emekle İlgili Gelecek Beklentileri), 20 kategori ve 101 özgün kod ortaya çıkmıştır. Bulgular, Z Kuşağı çalışanlarının dijital iş deneyimlerinin çok katmanlı doğasını yansıtmaktadır. Katılımcılar, mekânsal-zamansal esnekliği, görevleri yerine getirmedeki özerkliği ve küresel iş ağlarına erişimi yüksek oranda değerli bulduklarını belirtmiştir. Ancak aynı zamanda fiziksel yorgunluk, psikolojik tükenmişlik, sosyal etkileşim kaybı ve iş-yaşam sınırlarının aşınması gibi zorluklardan da söz etmişlerdir. Katılımcılar hem mesleki gelişimi hem de kişisel iyilik hâlini destekleyen, anlamlı ve değerlerle uyumlu işler yapma arzularını ifade etmişlerdir. Özellikle kişisel ve iş alanlarının iç içe geçmesinin güçlendirici bir yanının olmasının yanı sıra, sınırlar ve sürdürülebilirlik açısından da gerilimler yarattığı vurgulanmıştır. Bu çalışma, Z Kuşağı’nın dijital çağda emekle kurduğu ilişkiye dair sahaya dayalı bir anlatı sunarak dijital emek üzerine hem kuramsal hem de uygulamalı bilgiye katkı sağlamaktadır. Elde edilen bulgular; iş gücü dinamikleri, dijital kapitalizm ve kuşaksal beklentilere ilişkin içgörüler sunmakta ve değişen çalışma dünyasında örgütsel politikalar ile insan kaynakları yönetimi açısından önemli çıkarımlara işaret etmektedir.
Referanslar
Achmad, L., Noermijati, Rofiaty, & Irawanto, D. (2023). Job satisfaction and employee engagement as mediators of the relationship between talent development and intention to stay in Generation Z workers. International Journal of Professional Business Review.
Adıgüzel, O., Batur, H. Z., & Eksili, N. (2014). Kuşakların değişen yüzü ve Y kuşağı ile ortaya çıkan yeni çalışma tarzı: Mobil yakalılar. Süleyman Demirel University Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(19), 165–182.
Albrychiewicz-Słocińska, A. (2024). Knowledge exchange in the context of remote work—Generation Z perspective. European Conference on Knowledge Management, 25(1), 10–17.
Altınok, M. (2011). Üretken ve üretken olmayan emek ayırımı üzerine bir değerlendirme: Adam Smith’in “emeği” mi? Karl Marx’ın “değeri” mi? Cumhuriyet University İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 12(1).
Andersen, L. L., Mortensen, O. S., Hansen, J. V., Burr, H., & Holtermann, A. (2011). A prospective cohort study on severe pain as a risk factor for long-term sickness absence in manual and sedentary occupations. Journal of Occupational Rehabilitation, 21(3), 330–342.
Andreassen, C. S., Griffiths, M. D., Gjertsen, S. R., Krossbakken, E., Kvam, S., & Pallesen, S. (2012). The relationships between behavioral addictions and the five-factor model of personality. Journal of Behavioral Addictions, 2(2), 90–99.
Annamalai, S., Vasunandan, A., & Mehta, A. (2024). Social isolation and loneliness among Generation Z employees: Can emotional intelligence help mitigate? Cogent Business & Management, 12. https://doi.org/10.1080/23311975.2024.2441474
Bejtkovsky, J. (2016). The employees of baby boomers generation, Generation X, Generation Y and Generation Z in selected Czech corporations as conceivers of development and competitiveness in their corporation. Journal of Competitiveness, 8(4), 105–123.
Bencsik, A., Juhász, T., & Horváth-Csikós, G. (2016). Y and Z generations at workplaces. Journal of Competitiveness, 6, 90–106.
Betz, F. (2003). Managing technological innovation: Competitive advantage from change. John Wiley & Sons.
Chesbrough, H. (2010). Open innovation: A new paradigm for understanding industrial innovation. In Open innovation: Researching a new paradigm (pp. 1–12). Oxford University Press.
Costanza, D. P., Rudolph, C. W., & Zacher, H. (2023). Are generations a useful concept? Acta Psychologica, 241, 104059. https://doi.org/10.1016/j.actpsy.2023.104059
Dąbrowska, J., Almpanopoulou, A., Brem, A., Chesbrough, H., Cucino, V., Di Minin, A., Giones, F., Hakala, H., Marullo, C., Mention, A.-L., Mortara, L., Nørskov, S., Nylund, P. A., Oddo, C. M., Radziwon, A., & Ritala, P. (2022). Digital transformation, for better or worse: A critical multi-level research agenda. R&D Management, 52(5), 930–954. https://doi.org/10.1111/radm.12531
Davidson, E., & Vaast, E. (2010). Digital entrepreneurship and its sociomaterial enactment. Entrepreneurship Theory and Practice, 34(5), 763–790.
Dorschel, R. (2022). Reconsidering digital labour: Bringing tech workers into the debate. New Technology, Work and Employment, 37(2), 288–307. https://doi.org/10.1111/ntwe.12225
Ellis, R. A., & Goodyear, P. (2010). Students' experiences of e-learning in higher education: The ecology of sustainable innovation. Routledge.
Erdoğan, T. (2018). Sosyal bilimler: İnsan ve toplum. Akademisyen Kitabevi.
Fan, A., Shin, H. W., Shi, J. (Jade), & Wu, L. (2023). Young people share, but do so differently: An empirical comparison of peer-to-peer accommodation consumption between Millennials and Generation Z. Cornell Hospitality Quarterly, 64(3), 322–337. https://doi.org/10.1177/19389655221119463
Fuchs, C. (2013). Digital labour and Karl Marx. Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315880075
Fuchs, C. (2014). Digital prosumption labour on social media in the context of the capitalist regime of time. Time & Society, 23(1), 97–123. https://doi.org/10.1177/0961463X13502117
Fuchs, C. (2015). Dallas Smythe today – The audience commodity, the digital labour debate, Marxist political economy and critical theory. In Brill Companion to Marxism and Media Studies (pp. 494–529). https://doi.org/10.1163/9789004291416_019
Fuchs, C. (2016). Digital labor and imperialism. Monthly Review, 67(8), 14–22. https://doi.org/10.14452/MR-067-08-2016-01_2
Fuchs, C., & Sandoval, M. (2014). Digital workers of the world unite! A framework for critically theorising and analysing digital labour. tripleC: Communication, Capitalism & Critique, 12(2), 486–563. https://doi.org/10.31269/triplec.v12i2.549
Fuchs, C., & Sevignani, S. (2013). What is digital labour? What is digital work? What’s their difference? And why do these questions matter for understanding social media? tripleC: Communication, Capitalism & Critique, 11(2), 237–293. https://doi.org/10.31269/triplec.v11i2.461
Gajendran, R. S., & Harrison, D. A. (2007). The good, the bad, and the unknown about telecommuting: Meta-analysis of psychological mediators and individual consequences. Journal of Applied Psychology, 92(6), 1524–1541.
Göçer, F. (2022). Gerçekliğin içinde sanalın gölgesinde: Öznenin gayri-maddi ve dijital emeği. NOSYON: Uluslararası Toplum ve Kültür Çalışmaları Dergisi, 9, 11–23.
Güven, Ö. (2023). Dijital emek ve alışveriş: Kamusal bir deneyim ve müştereklik talebi olarak kullanıcı incelemeleri. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi. https://doi.org/10.47998/ikad.1288753
Güzel, D., & Aydın, G. (2021). Covid-19 döneminde uzaktan çalışma sisteminde iş performansını etkileyen faktörler: Banka çalışanları üzerine bir uygulama. Ardahan University İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(2), 128–133.
Huws, U. (2018). Küresel dijital ekonomide emek (M. Şahin, Trans.). Yordam Kitap.
Johnson, R. D., Gueutal, H. G., & Falbe, C. M. (2016). Technology, trainees, metacognitive activity and e-learning effectiveness. Journal of Managerial Psychology, 23(6), 545–564.
Kayın, M. (2019). Gayri maddi emeğin görünümleri: “Freelance tasarımcılar”. ARTS: Artuklu Sanat ve Beşeri Bilimler Dergisi(1), 42–59. https://doi.org/10.46372/arts.570196
Kim, K., & Chon, M.-G. (2022). When work and life boundaries are blurred: The effect of after-hours work communication through communication technology on employee outcomes. Journal of Communication Management, 26. https://doi.org/10.1108/JCOM-06-2022-0073
Konakay, G. (2018). Y kuşağı değerlerinin kariyer tercihleri açısından incelenmesi. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 13(1), 79–92.
Kossek, E. E., Lautsch, B. A., & Eaton, S. C. (2010). Telecommuting, control, and boundary management: Correlates of policy use and practice, job control, and work-family effectiveness. Journal of Vocational Behavior, 68(2), 347–367.
Lazar, M.-A., Zbuchea, A., & Pînzaru, F. (2023). The Emerging Generation Z Workforce in the Digital World: A Literature Review on Cooperation and Transformation. Proceedings of the International Conference on Business Excellence, 17(1), 1991-2001. https://doi.org/10.2478/picbe-2023-0175
Leslie, B., Anderson, C., Bickham, C., Horman, J., Overly, A., Gentry, C., … King, J. (2021). Generation Z perceptions of a positive workplace environment. Employee Responsibilities and Rights Journal, 33(3), 171–187. https://doi.org/10.1007/s10672-021-09366-2
Lopez, E. N., Lopez, B., & Abadiano, M. (2023). Understanding Generation Z,The New Generation of Learners: A Technological-Motivational-Learning Theory. 44, 770-784.
Machová, R., Korcsmáros, E., Šeben, Z., Fehér, L., & Tóth, Z. (2021). Developing the competences of Generation Z with innovative teaching methods in the context of the requirement of labour market by Industry 4.0. International Journal of Advanced Corporate Learning (iJAC), 14(2), 17–26. https://doi.org/10.3991/ijac.v14i2.24993
Mahmoud, A. B., Fuxman, L., Mohr, I., Reisel, W. D., & Grigoriou, N. (2020). “We aren’t your reincarnation!” workplace motivation across X, Y and Z generations. International Journal of Manpower, 42(1), 193–209. https://doi.org/10.1108/IJM-09-2019-0448
Mannheim, K. (1993). From Karl Mannheim. Transaction Publishers.
McCourt, D. M. (2012). The “problem of generations” revisited: Karl Mannheim and the sociology of knowledge in international relations. In B. J. Steele & J. M. Acuff (Eds.), Theory and application of the “generation” in international relations and politics (pp. 47–70). Palgrave Macmillan US. https://doi.org/10.1057/9781137011565_3
McCrindle, M. (2018). The ABC of XYZ: Understanding the global generations.
McCutcheon, C., & Hitchens, M. (2020). eSport and the exploitation of digital labour. The Journal of Fandom Studies, 8(1), 65–81. https://doi.org/10.1386/jfs_00010_1
Meret, C., Fioravanti, S., Iannotta, M., & Gatti, M. (2018). The digital employee experience: Discovering Generation Z. In C. Rossignoli, F. Virili, & S. Za (Eds.), Digital technology and organizational change (pp. 241–256). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-62051-0_20
Miller, N. (2014). Workplace trends in office space: Implications for future office demand. Journal of Corporate Real Estate, 16(3), 159–181. https://doi.org/10.1108/JCRE-07-2013-0016
Mude, G., & Undale, S. (2023). Social media usage: A comparison between Generation Y and Generation Z in India. International Journal of E-Business Research.
Narayanan, S. (2022). Does Generation Z value and reward corporate social responsibility practices? Journal of Marketing Management, 38(9–10), 903–937. https://doi.org/10.1080/0267257X.2022.2070654
Neves, H. D. C. (2025). The Anxious Generation Theory and Generation Z Behaviour in the Workplace: A Correlation Analysis. International Journal of Business Administration, 16(1), 74. https://doi.org/10.5430/ijba.v16n1p74
Oral, T. (2024). Dijital emek platformlarında algoritmik yönetim ve sendikalar. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 11(1), 170–180.
Orea-Giner, A., & Fusté-Forné, F. (2023). The way we live, the way we travel: Generation Z and sustainable consumption in food tourism experiences. British Food Journal.
Organ, İ., & Yavuz, E. (2017). Emek ve sermayenin vergilendirilmesine yönelik uygulamaların analizi. Pamukkale Journal of Eurasian Socioeconomic Studies, 4(1), 1–17. https://doi.org/10.5505/pjess.2017.30502
Owen, N., Healy, G. N., Matthews, C. E., & Dunstan, D. W. (2010). Too much sitting: The population-health science of sedentary behavior. Exercise and Sport Sciences Reviews, 38(3), 105–113.
Saha, P., & Kiran, K. B. (2022). What insisted baby boomers adopt unified payment interface as a payment mechanism?: An exploration of drivers of behavioral intention. Journal of Advances in Management Research, 19(5), 792–809. https://doi.org/10.1108/JAMR-01-2022-0022
Savran, S., Tonak, E. A., & Satlıgan, N. (2012). Kapital’in izinde. Yordam Kitap.
Savul, G. (2015). Gayri-maddi emeğin üretkenleşmesi: “Talihsizliğin” görünümleri. Çalışma ve Toplum, 1(44), 293–322.
Seemiller, C., & Grace, M. (2015). Generation Z goes to college. John Wiley & Sons.
Sidorcuka, I., & Chesnovicka, A. (2017). Methods of attraction and retention of Generation Z staff. CBU International Conference Proceedings, 5, 807–814. https://doi.org/10.12955/cbup.v5.1030
Spitznagel, E. (2020). Generation Z is bigger than millennials—and they’re out to change the world.
Törhönen, M., Hassan, L., Sjöblom, M., & Hamari, J. (2019). Play, playbour or labour? The relationships between perception of occupational activity and outcomes among streamers and YouTubers. In Hawaii International Conference on System Sciences 2019 (HICSS-52).
Turkle, S. (2011). Alone together: Why we expect more from technology and less from each other. Basic Books.
Wolfinger, E., & McCrindle, M. (2014). The ABC of XYZ.
Zhou, M., & Liu, S.-D. (2021). Becoming precarious playbour: Chinese migrant youth on the Kuaishou video-sharing platform. The Economic and Labour Relations Review, 32(3), 322–340. https://doi.org/10.1177/10353046211037090
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 ELCHIN SULEYMANOV
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Malumat’ta yayımlanan tüm makaleler, Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası (CC BY 4.0) lisansı kapsamında lisanslanmaktadır. Bu lisans, kullanıcıların ilgili çalışmaları paylaşmasına, çoğaltmasına, dağıtmasına, uyarlamasınave ticari ya da ticari olmayan amaçlarla kullanmasına izin verir.
Bu özgürlükler, aşağıdaki koşullar yerine getirildiği sürece geçerlidir:
- Atıf: Eserin orijinal yazar(lar)ına uygun şekilde atıf yapılmalı, lisans bağlantısı sunulmalı ve eğer eserde bir değişiklik yapılmışsa bu açıkça belirtilmelidir.
- Sınırlama yoktur: Lisans koşulları dahilindeki haklar, yasal veya teknolojik yollarla başkalarının kullanımına engel olacak şekilde sınırlandırılamaz.
Bu lisans kapsamında yayımlanan makaleler, bilimsel bilginin açık erişimle yayılmasını ve yeniden kullanımını teşvik eder. Lisans hakkında ayrıntılı bilgiye https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.tr adresinden ulaşabilirsiniz.
